Gminę stanowią wspólnota samorządowa (mieszkańcy) oraz odpowiednie terytorium. Zgodnie z art. 164 Konstytucji RP, gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego, ma osobowość prawną. Przysługują jej prawa własności i inne prawa majątkowe.
Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych.
Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, o ustroju gminy stanowi jej statut.
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.
W szczególności zadania własne obejmują sprawy:1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej;
2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego;
3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz;
4) działalności w zakresie telekomunikacji;
5) lokalnego transportu zbiorowego;
6) ochrony zdrowia;
7) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych;
8) wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
9) gminnego budownictwa mieszkaniowego;
10) edukacji publicznej;
11) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
12) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych;
13) targowisk i hal targowych;
14) zieleni gminnej i zadrzewień;
15) cmentarzy gminnych;
16) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego;
17) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych;
18) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej;
19) wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej;
20) promocji gminy;
21) współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie ;
22) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Ponadto ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji, przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów. Gmina może wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu oraz zadania z zakresu właściwości województwa na podstawie odrębnych porozumień z tymi jednostkami samorządu terytorialnego.